Dywedodd Huw: “Gyda phodlediad The Story of Miwsiggallwch chi gloddio’n ddwfn yn hanes cerddoriaeth Cymraeg. Mae wedi bod yn anhygoel mynd yn ôl, ddegawd wrth ddegawd, gan glywed gan leisiau sydd wedi creu’r hanes ac olrhain y cerrig milltir eiconig sydd wedi arwain at sin gerddoriaeth Gymraeg fywiog heddiw.” Pleidleisiwyd o blaid y Cynulliad Cenedlaethol yn refferendwm 1997. Fe'i agorwyd yn swyddogol gan y Frenhines yn 1999. Trosglwyddwyd llawer o gyfrifoldebau'r Swyddfa Gymreig i'r Cynulliad, gan gynnwys addysg a'r celfyddydau, lle mae'r iaith yn fater amlwg. Roedd y 18g yn gyfnod o barhad o rai agweddau ar fywyd crefyddol a chymdeithasol y ganrif flaenorol ac, ar yr un pryd, yn gyfnod o newidiadau mawr yn y wlad, yn arbennig yn ail hanner y ganrif a osododd Cymru ar lwybr newydd gyda diwydiant yn tyfu'n gyflym a phoblogaeth y trefi'n dechrau cynyddu.

Yn ystod y blynyddoedd dilynol, ceisiodd Llywelyn wneud ei deyrnas yn sefydlog. Mabwysiadodd y teitl mawreddog 'Tywysog Aberffraw ac Arglwydd Eryri' a phriododd ei ferched i deuluoedd pwerus yng Nghymru a'r Mers. Sefydlodd wasanaeth sifil i wasanaethu'i dywysogaeth; adeiladodd gestyll, e.e. Castell y Bere ym Meirionnydd, a hyrwyddodd economi ariannol Gwynedd. Roedd y Celtiaid yn byw yng Nghymru yn y cyfnod cyn-hanesyddol. Goresgynnodd y Rhufeiniaid yn hysbyseb y ganrif 1af. Defnyddiodd y Rhufeiniaid yr enw Prydeinwyr ar gyfer y Celtiaid y daethon nhw o hyd iddyn nhw. Ceir llyfryddiaethau mwy penodol yn yr erthyglau ar y cyfnodau unigol. Rhoddir yma ddetholiad o lyfrau ar hanes Cymru yn gyffredinol neu am gyfnodau sylweddol, e.e. Cymru yn y Cyfnod Modern. Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar 12 Mai 1999 cyn ei agoriad swyddogol cyntaf ar 26 Mai. Yn dilyn ymdrechion parhaus gan rai o'r pleidiau gwleidyddol, roedd cyfanswm o 24 o'r 60 o Aelodau Cynulliad newydd eu hethol yn fenywod. Roedd hyn yn newid dramatig yn hanes gwleidyddol Cymru a oedd, tan hynny, wedi ei ddominyddu gan ddynion.

Gellir olrhain gwreiddiau datganoli yng Nghymru yn ôl i ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Ym 1886, sefydlwyd Cymru Fydd i hyrwyddo amcanion y Blaid Ryddfrydol yng Nghymru ac ymgyrchu o blaid ‘ymreolaeth’ i Gymru. Er mai dim ond am gyfnod byr y parhaodd llwyddiant Cymru Fydd, cyd-darodd ei weithgareddau â datblygiadau gwleidyddol eraill a oedd yn berthnasol i Gymru, fel pasio Deddf benodol i Gymru am y tro cyntaf yn Senedd y DU (1881). Cyd-darodd hefyd â dechrau datganoli gweinyddol yng Nghymru drwy sefydlu Bwrdd Addysg Cymru ym 1907 ac yn y pen draw, ym 1920, datgysylltu’r eglwys Anglicanaidd yng Nghymru. Mae'r geiriau Lladin a ddaeth yn rhan o eirfa'r Brythoniaid i'w gweld hyd heddiw. Roedd llawer o'r geiriau benthyg yn cyfeirio at yr hyn ddaeth gyda'r goncwest Rufeinig, megis pont' (o'r Lladin pons'), bresych (brassica), eglwys' (ecclesia').

Dyma gyfnod Deddf Uno 1536 a hefyd diddymu'r mynachlogydd a chyfieithu'r Beibl cyfan i'r Gymraeg am y tro cyntaf. Bydd Huw Stephens yn dod â digonedd o genres cerddoriaeth a gwesteion arbennig ar yr awyr gyda 11 awr o ddarlledu byw ar BBC Radio Cymru 2. Gallech ddefnyddio'r adnoddau hanes Cymru yn y dosbarth fel rhan o wers neu yn y tŷ ar ôl ysgol neu ar y penwythnos fel gweithgaredd hwylus i wneud a'r holl deulu. Amryw o adnoddau lliwgar a darluniadol! Dathlwyd Mis Hanes Pobl Dduon yn y DU am y tro cyntaf yn 1987, ac mae eleni'n nodi 30 mlwyddiant. Mae Mis Hanes Pobl Dduon Cymru hefyd yn dathlu deng mlwyddiant eleni. Abi Lasebikan, Cyd-Gadeirydd rhwydwaith cydraddoldeb yn y gweithle ar gyfer Hil, Ethnigrwydd a Threftadaeth Ddiwylliannol, yn sôn am hanes y mis... Hefyd, mae'r lluniau yn yr adnoddau hanes Cymru wedi ei greu gan law gan ein tîm talentog o ddarlunwyr.

Angen mwy o wybodaeth?

The Story Of Miwsig, a new six-part English language podcast presented by BBC Radio 1 and BBC Radio Cymru presenter Sian Eleri and Huw Stephens, telling the inside story of Welsh language pop’s history, is also set to launch this Dydd Miwsig Cymru - Welsh Language Music Day. Available exclusively on BBC Sounds, the series traces Welsh language pop music’s journey from the chapels to the charts, featuring interviews with people who were at the heart of the story and new artists making miwsig in their native language. Pan wrthryfelodd barwniaid Lloegr yn erbyn y brenin Harri III yn 1263, manteisiodd Llywelyn ar ei gyfle a chipiodd dir a chestyll ledled Cymru. Yn 1267, bu'n rhaid i Harri dderbyn telerau Cytundeb Trefaldwyn a chydnabod tywysogaeth Llywelyn a'r teitl 'Tywysog Cymru'. Bellach, roedd Llywelyn yn dywysog ffiwdal ar ei gyd-dywysogion, ac roedd yn rhaid iddyn nhw dalu gwrogaeth iddo. Erbyn 1271-2, roedd yn rheoli dwy ran o dair o dir a phobl Cymru. Mae gan gerddoriaeth Cymru hanes hir, ond ychydig iawn o wybodaeth fanwl sydd gennym cyn y 18g pan ddechreuodd hynafiaethwyr ymddiddori yn y pwnc. Cyfeirir at Gymru'n aml fel "Gwlad y Gân", yn ystrydebol braidd. Erbyn heddiw mae Cymru'n enwog am eu cerddorion cyfoes fel Bryn Terfel ym myd opera a grwpiau fel Manic Street Preachers a Catatonia ym myd roc. Cymysg fu ffawd y wlad yn ystod y 20fed ganrif. Ond er gwaethaf y Rhyfel Byd Cyntaf, Dirwasgiad Mawr y 1930au, yr Ail Ryfel Byd a'r dirywiad ieithyddol yn y 1970au a'r 1980au, mae Cymru heddiw yn meddu Cynulliad Cenedlaethol ac ymddengys fod yr iaith Gymraeg yn wynebu dyfodol mwy gobeithiol nag a ddychmygid cenhedlaeth yn ôl.